نقش گردشگری در اقتصاد
عصرتوسعه: اسکندر عبادتی
امروزه صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از پرشتابان‌ترین بخش‌های اقتصادی و یکی از مناسب‌ترین ابزارهای بازآفرینی و توسعه پایدار مطرح است
بسیاری بر این باورند که گردشگری بزرگترین صنعت جهان است. این در حالی است که تعیین ارزش واقعی این صنعت بسیار دشوار است اما پتانسیل اقتصادی صنعت گردشگری موضوعی غیرقابل انکار است. در واقع تاثیرات اقتصادی مثبت این صنعت برای مقاصد گردشگری، شروع داستان آن‌ها را رقم می‍‌‌زند.
با وجودی که تاثیرات مثبت اقتصادی صنعت گردشگری اغلب بیش از حد پیش‌بینی شده است، گاهی توقعات فراتر از واقعیت نیز وجود دارد. علاوه بر این فعالیتهای جهانگردی اثرات منفی ناخواسته و اغلب غیر منتظره‌ای را نیز به همراه دارد
در سال‌های اخیر با رشد چشم‌گیر گردشگری و جهانگردی مواجه هستیم که از جمله دلایل آن می‌توان از پیشرفت تکنولوژی، توسعۀ حمل و نقل، گسترش شبکه‌های اجتماعی و تبلیغات و افزایش تمایل مردم برای سفرهای بیشتر به مقاصد جدید نام برد.
امروزه صنعت گردشگری به عنوان یک تجارت پرسود و یک شاخه از اقتصاد جهانی در زمینه خدمات مورد توجه و در حال توسعه میباشد. این ادعا با این حقیقت که گردشگری بیش از ۱۰ درصد از درآمدهای ملی برخی کشورهای دنیا را شامل می‌شود،
طبق تعریف سازمان جهانی گردشگری مسافران چهار دسته هستند:
•بازدیدکنندگان محلی
•بازدیدکنندگان بین المللی
•گردشگران بین المللی
•بازدیدکننده یک روزه
بازدیدکننده محلی: اصطلاح «بازدیدکننده محلی» به شخصی اطلاق می شود که در کشوری اقامت دارد و برای دوره ای کمتر از ۱۲ ماه به محلی در داخل کشور و خارج از محیط معمول خودش سفر می کند و هدف اصلی از این سفر دیدار از محل و نه دریافت دستمزد باشد.
بازدیدکننده بین المللی: به شخصی اطلاق می شود که از کشوری غیر از کشور خودش برای کمتر از ۱۲ ماه بازدید کند و هدف اصلی از این بازدید دریافت دستمزد نباشد.
گردشگر بین المللی: بازدیدکننده ای که در طول اقامت او در یک کشور، ۲۴ ساعت یا بیشتر باشد، و حداقل یک شب را در کشور بازدید شده بگذراند، او را به عنوان گردشگر بین المللی تلقی می‌کنند.
بازدیدکننده یک روزه: اگر اقامت گردشگر کمتر از ۲۴ ساعت باشد او را در بخش بازدیدکنندگان یک روزه طبقه‌بندی می‌کنند.
آنچه امروزه تحت عنوان صنعت گردشگری از آن نام برده می‌شود شامل انواع بسیار گسترده‌ای از بنگاه‌ها و گردشگران است که به تولید و عرضه و تقاضای انواع متنوعی از محصولات و خدمات می‌پردازند، به گونه‌ای که در برخی از موارد تفکیک حوزه گردشگری از سایر بخش‌های اقتصادی بسیار مشکل است. بنگاه‌های تولید و عرضه محصولات گردشگری شامل شبکه حمل و نقل، تامین اقامتگاه و عرضه جاذبه‌های گردشگری و سازمان‌های پشتیبانی کننده است.
اقتصاد گردشگری: شاخه‌ای از علم اقتصاد که عمدتاً مجموعه عوامل و شاخص‌های سرمایه‌گذاری، درآمد، هزینه و سود بخشی ناشی از گردشگری را مطالعه و بررسی می‌کند.
بازار گردشگری: کشورهای صادرکننده گردشگر به سایر کشورها از بازار خارجی و مجموعه مناطق صادرکننده گردشگر از داخل کشور به مناطق دیگر را بازارهای گردشگری می‌نامند.
تسهیلات گردشگری: مجموعه فعالیت‌ها و اقداماتی است که از هنگام ورود یک گردشگر تا هنگام خروج از کشور یا مقصد محلی به وسیله در مسافرت انجام می‌گیرد و نیز آن قسمت از فعالیت‌ها و اقداماتی که در جهت حمایت از گردشگران داخلی در شهرها، مسیرها و مراکز گردشگری انجام می‌شود.
تاسیسات گردشگری: به مجموعه تجهیزات گردشگری که در مورد استفاده گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌دهد اطلاق می‌شود و شامل مجموعه امکانات اقامتی، پذیرایی و تفریحی، همچون هتل‌ها، رستوران‌ها، قهوه خانه‌ها، و انواع تجهیزات تفرجگاهی تابستانی و زمستانی، ساحلی، کوهستانی و امثال آن است.
گردشگری بین المللی
پیش بینی‌ها حاکی از آنست که آینده گردشگری بین المللی از لحاظ کیفیت و کمیت بسیار روشن است و درآمدهای کلانی را نصیب کشورها و مردمان جهان از طریق گردشگری نصیبشان خواهد شد. جتی وقوع حوادث و بلایای طبیعی همچون سارس و سونامی، ۱۱ سپتامبر، طوفان کاترینا، با وجود تاثیر کوتاه مدت در کاهش نرخ رشد این صنعت اما در درازمدت این حرکت نه تنها متوقف نشده بلکه با رشد بیشتری ادامه خواهد یافت.
طبق گزارش WTOسازمان تجارت جهانی تعداد گردشگران بین المللی در سال ۱۹۵۰ از ۲۵ میلیون به ۷۶۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۵ و بیش از یک میلیارد نفر در سال ۲۰۱۱ رسیده است. رشد گردشگری در جهان از رشد تجارت جهانی بیشتر است و از تمامی بخش‌های نفت و گاز، صنایع خودرو پیش افتاده است.
در سال ۲۰۰۹ بیش از نیمی از گردشگران خارجی با هدف تفریح، تعطیلات و گذران اوقات به مسافرت رفتند که در کل ۵۱% از کل گردشگران بین المللی را تشکیل می‌دادند. بیشتر این سفرها ۴۶% به صورت هوایی انجام شده است. بعد از سفر هوایی اولویت با سفر جاده‌ای ۳۴% بوده است. میزان ورود گردشگران در سال ۱۹۹۰ به خاورمیانه ۹.۶ میلیون نفر بوده است که این میزان در سال ۲۰۰۰ به ۲۴.۵ میلیون نفر و در سال ۲۰۰۶ به ۴۱.۸ میلیون نفر رسیده است. همچنین سهام بازار این منطقه در سال ۲۰۰۶ برابر با ۴.۹% بوده و میانگین رشد سالانه آن ۹.۳% است. میزان مبلغ دریافتی کل خاورمیانه از بخش گردشگری خارجی در سال ۲۰۰۴ برابر با ۲۵۴۷۴ میلیون دلار و در سال ۲۰۰۵ برابر با ۲۷۵۵۷ میلیون دلار آمریکا بوده است.
گردشگری بین المللی نسبت به رقابت و تغییرات نرخ ارز آسیب پذیر است. در دهه ۲۰۰۰ درآمد حاصل از گردشگری درسطح بین المللی سرعتی بیش از تجارت جهانی داشت و در حال حاضر از نظر ارزش صادراتی، درصد بسیار بالایی را تشکیل می‌دهد. براساس آمارهای منتشره جهانی:
۹.۰۲ درصد از کل تولید ناخالص جهان متعلق به صنعت گردشگری است.
۱۱.۴ درصد از کل سرمایه‌گذاری‌های جهان متعلق به صنعت گردشگری است.
۱۱ درصد از درآمد مالیاتی جهان از صنعت گردشگری ناشی می‌شود.
بودجه‌ای که به مسافرت و تفریح تخصیص می‌یابد، سه برابر بودجه‌ای است که صرف امور دفاعی می‌شود. این رقم ۱۱ درصد از GDP (تولید ناخالص داخلی برابر است با ارزش مجموع کالاها و خدماتی که در قلمرو داخلی کشور تولید می‌شود. به عبارت دیگر، تولید ناخالص داخلی معادل مجموع ارزش افزوده ایجاد شده توسط تولیدکنندگان مقیم و غیر مقیم، در قلمرو دخلی کشور) جهانی است.
هزینه گردشگری بین المللی معادل ۱۷% از صادرات جهان و بیش از ۲۵ درصد تجارت جهانی در بخش خدمات است.
براساس آمار سازمان گردشگری جهانی، نسبت گردشگران داخلی به خارجی نسبت ده به یک است. گردشگری داخلی باعث توسعه اقتصاد محلی می‌شود. درآمدزا بوده، شغل‌ها و فرصت‌های شغلی و سرمایه‌گذاری جدید ایجاد می‌کند، شانس‌هایی در اختیار شرکت‌های کوچک قرار می‌دهد، ارز خارجی به دست می‌آورد. برای آثار محلی و فعالیتهای هنری محل، مخاطبان و علاقمند ایجاد می‌کند. موجب علاقه مردم به غذاهای محلی می‌شود. برای هنرها و صنایع دستی محلی بازاری ایجاد می‌کند. تماس‌ها با فرهنگ‌های مختلف را به ارمغان می‌آورد. باعث افزایش علاقه به یادگیری زبان‌های خارجی می‌شود. به بهبود محیط محلی کمک می‌کند. طرح‌های توسعه زیربنایی جدید را موجب می‌شود. ارائه خدمات جدید اجتماعی را امکانپذیر می‌کند. منابع درآمد جدیدی برای دولت خلق می‌کند. سیمای عمومی مقصد و کشور می‌کند. سرمایه‌گذاری را تشویق می‌کند. دانشجویان و دانش‌آموزان برای انجام برنامه‌های آموزشی به آن منطقه می‌آیند و کمک می‌کند که آن مکان به محلی دلپذیرتر برای زندگی تبدیل شود.
در حوزه گردشگری داخلی که مسافر به اقتصاد جامعه محلی سود برساند هنوز در ایران وجود ندارد. چون رشد این نوع از گردشگری بواسطه صرف هزینه برای استفاده از مراکز اقامتی و رفاهی از طریق مسافر است نه اینکه مواد غذایی را از مبدا با خود به مقصد ببرد و در چادر بخوابد. به عنوان نمونه طبق اعلام سازمان میراث فرهنگی در تعطیلات نوروز در سال ۱۳۸۸، ۹۰ میلیون سفر داشتیم اما تعداد گردشگر واقعی این اندازه نیست.
به امید روزی که گردشگری عامل توسعه اقتصاد محلی ملی کشور شود