جايگاه صنعت گردشگري در اشتغال
عصر توسعه: زهرا گليج
گردشگري در حال حاضر به عنوان موفق ترين شکلِ سازمان يافتهي فعاليت هاي انساني در عرصه جهاني قلمداد شده و به عنوان رکن چهارم اقتصادي جهان چنان گسترده و پيچيده شده که مي تواند به مثابه کانون پژوهش هاي دانشگاهي در حوزه هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، طبيعي و سياسي تلقي شود.
گردشگري همواره تنها حوزه اي بوده که گستره جغرافيايي آن را مرزهاي سياسي کشورها، تقسيمات اداري و قلمروهاي قوميتي تعيين نکرده و"براي همه" حرکتي اصلي به منظور دستيابي به سطح بالاتري از کيفيت زندگي قلمداد مي شود که ابعاد معنوي، مردم شناسي، فلسفي، روانشناسي، اقتصادي، فرهنگي و... در آن غيرقابل چشم پوشي بوده و در زمره نسل سوم و چهارم حقوق بشر قلمداد مي شود.
به نظر مي رسد، شعار "گردشگري و مشاغل؛ يک آينده بهتر براي همه" که در سال ۲۰۱۹ از سوي سازمان جهاني گردشگري اعلام شده تاکيد بر اهميت اين صنعت در اشتغال دارد. ايجاد شغل با پيشرفت تکنولوژي و رشد جمعيت به يکي از معضلات کشورها بدل شده است و کشور ما ايران با دارا بودن بيش از ۴۵ درصد از جمعيت جوان و نيروي کار، از اين قاعده مستثني نيست و صد البته اين ظرفيت نيروي جوان در کشور کم نظير است.
گردشگري بيش از نفع اقتصادي و درآمد به طور مستقيم و غير مستقيم بر ايجاد شغل تاکيد دارد. آثار مستقيم حاصل از صنعت گردشگري، با احتساب حدود ۶ درصد از توليد ناخالص داخلي جهاني در اين صنعت، نمايانگر تخصيص يک شغل از هر ۱۵ شغل است. صنعتي که به يکي از بزرگ‌ترين حوزه‌هاي کسب‌وکار در دنيا شده و به همراه صنايع وابسته به گردشگري درمجموع حدود ۱۰.۴ درصد از توليد ناخالص داخلي و ۱۰ درصد از کل اشتغال دنيا را در سال ۲۰۱۸ به خود اختصاص داده است.
بر اساس آمارهاي بينالمللي، سهم مستقيم سفر و گردشگري از توليد ناخالص داخلي جهان ۳.۲ درصد و سهم مستقيم اشتغال آن ۳.۸ درصد از کل اشتغال است؛ اما باوجود رشد سريع گردشگري در دنياي امروز و اقبال مساعد کشورهاي درحال‌توسعه براي استفاده از پتانسيل‌هاي اين بخش، گردشگري در ايران هنوز با چالش‌هاي جدي مواجه بوده و به جايگاه مناسبي حتي در ميان کشورهاي منطقه نرسيده است. به نظر مي‌رسد که عدم استفاده مناسب ايران از پتانسيل‌هاي بالاي گردشگري، عرصه را براي ساير کشورهاي منطقه خالي کرده و کشورهايي نظير امارات، ترکيه و گرجستان به‌خوبي از فرصت استفاده کرده و ضمن در دست گرفتن بازار منطقه و دنيا گردشگران ايراني را نيز به خود جذب مي‌کنند.
نکته مهم اما در رابطه با اين کشورها آن است که هر سه کشور با يک برنامه‌ريزي بلندمدت و استراتژي دقيق در اين راه گام نهاده و نقش دولت در اين ميان بسيار حائز اهميت است. درواقع فصل مشترک ميان تجربه هر سه کشور، عزم جدي دولت براي توسعه صنعت گردشگري، داشتن استراتژي توسعه گردشگري و پايبندي به اجراي آن، ارائه مشوق‌هاي کارآمد دولتي، همکاري مؤثر ميان بخش دولتي و خصوصي و تبليغات و بازاريابي در سطح بينالمللي بود. علاوه بر آن در هر سه کشور تلاش شد تا با توجه به پتانسيل‌هاي موجود در آن کشور از قابليت جذب گردشگر در همه انواع گردشگري مانند گردشگري سلامت، گردشگري ورزشي، اکو توريسم و ساير اشکال آن نيز استفاده شود.
اثرات سفر و گردشگري بر اقتصاد
بخش گردشگري با سهم ۳.۹ درصدي از رشد توليد ناخالص داخلي جهان، بعد از توليدات کارخانه‌اي بيشترين سهم را به خود اختصاص داده و امروزه بسياري از کشورهاي درحال‌توسعه تلاش دارند تا مشارکت خود در اقتصاد جهاني را از طريق توسعه گردشگري بينالمللي افزايش دهند تا جايي که توسعه گردشگري در دنياي امروز، به ابزاري براي بهبود رشد اقتصادي، ريشه‌کن کردن فقر و تأمين امنيت غذايي تبديل شده است.
شوراي جهاني سفر و گردشگري (WTTC) بيش از ۲۵ سال شواهدي را جمع‌آوري کرده است که نشان از تأثيرات اقتصادي و اشتغال‌زايي سفر و گردشگري دارد. اين آمارها نشان ميدهد که عليرغم شوک‌هاي غيرقابل پيش‌بيني و روزافزون ناشي از حملات تروريستي، عدم ثبات سياسي، بلاياي طبيعي و بيماري‌هاي فراگير، سفر و گردشگري همچنان به رشد خود ادامه داده است. بر اساس آمار منتشر شده از سوي شوراي جهاني سفر و گردشگري در سال ۲۰۱۹، سهم مستقيم سفر و گردشگري از توليد ناخالص داخلي جهان در سال ۲۰۱۸ بالغ‌بر ۲ ميليارد و ۷۵۱ ميليون دلار و معادل ۳.۲ درصد از مجموع توليد ناخالص داخلي جهان بوده است. همچنين پيش‌بيني مي‌شود که اين آمار براي سال ۲۰۱۹ به ۲۸۹۳ ميليارد دلار و براي سال ۲۰۲۵ به ۴۳۴۶ ميليارد دلار افزايش يابد و به ترتيب به سهمي معادل ۳.۳ و ۳.۴ درصد از کل GDP دنيا برسد. علاوه بر آن سهم سفر و گردشگري در همين سال به‌صورت مستقيم ايجاد ۱۲۳ ميليون شغل جديد (۳.۸ درصد از مجموع اشتغال در دنيا) بوده و انتظار مي‌رود در سال ۲۰۲۵ اين عدد به ۱۴۲ ميليون شغل (۴.۱ درصد از کل اشتغال دنيا) برسد.
جايگاه صنعت گردشگري در ايران
سالانه بيش از ۸۵۰ ميليون جهانگرد در دنيا سفر مي‌کنند و کشورهايي همچون فرانسه، ايتاليا، ايالات‌متحده، اسپانيا، چين، بريتانيا، آلمان و ترکيه جزو پربازديدترين کشورها از جهت گردشگري هستند. به‌طور مثال بر اساس آمار رقابت‌پذيري سفر و گردشگري در سال ۲۰۱۷، فرانسه پذيراي حدود ۸۴ ميليون بازديدکننده يعني بيش از جمعيت ايران بوده درحالي‌که که در اين سال ايران حدود ۵ ميليون گردشگر ورودي داشته است. ايران ازجمله کشورهايي است که علاوه بر تنوع اقليمي با تاريخ و تمدن چند هزارساله خود مي تواند نظر هر گردشگري را جلب ميکند.
اين کشور با يادگارهايي از دنياي کهن تاکنون ۲۳اثر تاريخي و باستاني خود را در فهرست يونسکو به ثبت رسانده است. بررسي بانک جهاني در سال ۲۰۱۶در خصوص شاخص دريافتي ها از گردشگري بينالمللي (هزينه هاي انجام شده توسط گردشگران بين المللي ورودي) ، نشانگر آن است که ايران در بين ۱۸۵کشور جهان رتبه ۵۹را در کسب درآمد از گردشگران بين المللي(حدودا ۴ميليارد دلاربه قيمت جاري) ،و رتبه ۹را در بين ۲۲کشور منطقه سند چشمانداز۱۴۰۴را دارد(جايگاه اول و دوم منطقه،به ترکيه و امارات تعلق دارد).
همچنين در خصوص جذب گردشگر، بر اساس آمار سال ۲۰۱۷بانک جهاني،ايران با ۴ميليون و ۸۶۷هزار گردشگر بين المللي ورودي،جايگاه ۵۵را در بين۱۷۴کشور و رتبه ۷را در بين ۱۷کشورمنطقه سند چشمانداز بيست ساله به خود اختصاص داده است.درواقع آمارهاى رسمى گردش مالى بيش از ۸۰۰ميليارد دلار در سال در صنعت توريسم جهان را نشان ميدهد، که سهم ايران کمتر از يکدهم درصد است .به گفته بسياري از صاحبنظران داخلي و خارجي، توان بالقوه گردشگري در ايران در سطح بالايي قرار دارد و حتي ميتواند با درآمد حاصل از صادرات نفت برابري کند
در سال ۲۰۱۸ سهم مستقيم گردشگري از توليد ناخالص داخلي در ايران ۱۰.۷ ميليارد دلار معادل ۲.۵ درصد از توليد ناخالص داخلي کل کشور را تشکيل داده و پيش‌بيني مي‌شود اين سهم در سال‌هاي ۲۰۱۹ و ۲۰۲۵ نيز بدون تغيير بماند. در سال ۲۰۱۸، ايران ازنظر سهم مستقيم گردشگري از توليد ناخالص داخلي در ميان ۲۳ کشور موردبررسي در سند چشمانداز، در رتبه ۱۹ قرار گرفته است. همچنين در سال ۲۰۱۸، سهم مستقيم سفر و گردشگري در ايران براي ايجاد اشتغال، ۴۶۸ هزار شغل معادل ۱.۹ درصد از کل اشتغال کشور بوده و انتظار مي‌رود در سال ۲۰۲۵ نهايتاً به ۵۰۵ هزار شغل، معادل ۲ درصد از کل اشتغال کشور برسد. در سال ۲۰۱۸ سرمايه‌گذاري در بخش سفر و گردشگري در ايران به قيمت جاري ۲.۵ ميليارد دلار معادل ۳.۴ درصد از کل سرمايه‌گذاري در کشور بوده است و انتظار مي‌رود اين سهم براي سال‌هاي ۲۰۱۹ و ۲۰۲۵ به ترتيب به ۳.۵ و ۴.۶ درصد افزايش يابد. همچنين درآمد گردشگري در ايران در سال ۲۰۱۸ رقم ۴.۱ ميليارد دلار برابر با ۴ درصد از کل صادرات کشور بوده است که پيش‌بيني مي‌شود اين سهم براي سال‌هاي ۲۰۱۹ و ۲۰۲۵ به ترتيب به ۵.۷ و ۷.۲ درصد برسد.
جا دارد همزمان با فرار سيدن روز جهاني گردشگري علاوه بر بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي اشتغال در اين صنعت پويا نگاه ويژه‌اي نيز به سرمايه‌هاي انساني و مشاغل صنعت گردشگري و وابسته در کشور شود و ضمن توجه بيشتر به جايگاه بي‌بديل اقتصادي و اشتغال اين صنعت پويا قدم‌هايي هر چند کوتاه براي رسيدن به استانداردهاي جهاني برداشته شود.