به طور حتم همه ما انسان ها با توجه پيشرفت جوامع و توسعه يافتگي شهرها تجربه استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي را داريم و اين امر با افزايش جمعيت و در نتيجه کاهش شرايط استفاده از امکانات شخصي، مثل اتومبيل در فضاهاي شهري تبديل به يک نياز اجتناب ناپذير شده است، اما شواهد نشان مي دهد که اين تجربه براي زنان و مردان متفاوت است به ويژه زماني که صحبت از امنيت فيزيکي، حفظ شأن و کرامت افراد به ميان مي آيد. حمل و نقل ايمن، يکي از مهم ترين عوامل در احساس امنيت و کرامت زنان، در جامعه ماست، اينکه يک زن با خيال راحت از وسايل نقليه عمومي استفاده کند مساله اي است که بايد مورد بررسي و توجه مسولين قرار بگيرد.با توسعه شهرنشيني ونياز به سفرهاي متعدد شهري آنچه قابل تامل است امنيت سفرها براي شهروندان خصوصا بانوان که نيمي از جامعه راتشکيل ميدهند. بنابراين نخستين نکته اي که با توجه به ضرورت استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي بايد مورد توجه قرار گيرد مطمئنا ايمني حمل ونقل است، که ابعاد مختلفي را شامل مي شود و براي زنان و مردان معناي متفاوتي دارد.
جامعه شناسان حمل و نقل ايمن را مساوي با اجتماع ايمن دانسته ودر خصوص ضرورت توجه به ايمني حمل و نقل به ويژه براي بانوان معتقدند:“در نخستين برنامه ريزي هاي شهري، شهرها بر اساس تفکيک کارکردها، به شيوه سنتي مورد توجه قرار گرفتند. يعني زنان به حوزه خصوصي و مردان به حوزه عمومي تعلق داشتند.
اين تفکيک به مرور و با افزايش جمعيت و توسعه شهرها باعث ايجاد تناقضي شد که نتيجه آن ناامني زنان در فضاي شهري بود و از طرف ديگر هنوز جامعه ما اين پذيرش را ندارد که زنان شغل رانندگي را به عنوان شغل دائم خود بدانند و رانندگان زن هر روز اين برخورد را از سوي رانندگان مرد، مسافران و حتي افراد خانواده خود شاهد هستند.”
انها براين باورند که ” حمل و نقل ايمن، يکي از مصداق هاي اجتماع ايمن است. وقتي زنان با احساس ارامش و حفظ شأن و کرامت از اين وسايل استفاده مي کنند نتيجه مثبت آن در خانواده و در نتيجه اجتماع به خوبي ديده مي شود و آن هم گسترش فرهنگ ترافيک و حمل و نقل است اما اگر اين رضايتمندي و ايمني فيزيکي و اخلاقي وجود نداشته باشد ترجيح آن ها عدم استفاده از وسايل نقليه عمومي است و اين باعث بروز مشکلات عديده اي خواهد شد.”
براساس آمار اعلام شده ۲۶ درصد از مسافران حمل ونقل عمومي به بانوان تهراني اختصاص دارد که اين رقم بيانگراهميت توجه به مسئله ايمني حمل و نقل براي زنان است و البته ناگفته نماند از طرفي هم اين آمار اعتماد و اطمينان روزافزون خانواده ها به وسايل نقليه عمومي را هم نشان مي دهد که حمل و نقل عمومي به انتخاب اول بانوان تهراني براي انجام سفرهاي شهري تبديل شده است.”
زنها نسبت به برخي جرم ها بيشتر احساس ترس مي کنند به همين خاطر نسبت به حمل و نقل عمومي احساس امنيت کمتري نسبت به مردان دارند، به اين خاطر وجود رانندگان زن، مشخص کردن بخشهاي بيشتري از اتوبوس ها و مترو، ويژه زنان، مي تواند در ايجاد حس امنيت در زنان کمک شاياني کند.”
کرامت‌الله زياري، استاد دانشگاه تهران در اشاره کوتاهي به تفاوت‌هاي الگوهاي حرکت زنان و مردان در شهر مي‌گويد: مردها براي رسيدن به محل کار فاصله دورتري را طي مي‌کنند اما نياز زنان بيشتر در زمينه با مسئوليت‌هاي خانه و کار است يعني مرسوم است که زنان سفرهاي کاري‌شان را با امور ديگري مانند خريد يا بردن کودکان به مدرسه و برگرداندن آنها ترکيب مي‌کنند در نتيجه تعداد قابل توجهي از زنان شانس‌هاي اشتغال‌شان را با توجه به چنين الگوهاي سفر چندمنظوره محدود مي‌کنند. به گفته وي، يکي از چالش‌هاي زنان در حمل‌ونقل، نداشتن خودرو شخصي است که بيشتر زنان را به سمت حمل‌ونقل عمومي سوق مي‌دهد. اين استاد دانشگاه معتقد است در حالي که فضاها و امکانات شهري بايد براي همه شهروندان به‌طور يکسان فراهم باشند در طراحي فضاهاي شهري و امکانات شهري، نگرش جنسيتي حاکم است. البته اين مسئله درباره گروه‌هاي ديگري مانند کودکان و معلولان نيز به چشم مي‌خورد.
ايجاد پياده‌روهاي امن؛ نياز زنان
يکي از راهکارهاي کاهش مشکلات و چالش‌هاي زنان در حمل‌ونقل اين است که شبکه‌هاي حمل‌ونقل عمومي کشور با توجه به برآورد نياز واقعي زنان و حجم بهره‌برداري آنها از اين وسايل، مورد بازنگري قرار گيرند. به عنوان مثال تامين پياده‌روهاي امن و با عرض مناسب از مواردي است که بايد به آن توجه شود. يکي از اساتيد دانشگاه مي‌افزايد: از سوي ديگر ايجاد نظارت محله‌اي بر خيابان‌ها، مکان‌يابي مناسب محل ايستگاه‌هاي حمل‌ونقل عمومي و تبديل فضاهاي بي‌دفاع به فضاهاي امن از طريق ايجاد فعاليت و طراحي محله با کاربري مختلط، از راهکارهايي است که باعث افزايش احساس امنيت در زنان مي‌شود.
به گفته وي ، تامين امنيت زنان در فضاي شهري و تغييرات بنيادي با استفاده از طراحي شهري در زمينه تامين نظارت عمومي، يکي از مهم‌ترين اقداماتي است که مي‌توان براي کاهش مشکلات زنان در حمل‌ونقل در اولويت قرار دارد. او توضيح مي‌دهد: با اقداماتي مانند نورپردازي مناسب، امکان تامين امنيت در حد فاصل محل زندگي تا ايستگاه فراهم خواهد شد. ارائه خدمات حمل‌ونقل عمومي به صورت ۲۴ ساعته از ديگر مواردي است که مي‌تواند امنيت بيشتري براي بانوان فراهم کند. به باور اين متخصص شهرسازي، از ديگر اقدامات ضروري براي کاهش چالش‌هاي زنان در استفاده از حمل‌ونقل عمومي، مناسب‌سازي اين شيوه حمل‌ونقلي براي بانوان با شرايط خاص مانند زنان باردار و زنان داراي کودک است. همچنين با توجه به الگوي سفر غالب بانوان، ترويج استفاده از دوچرخه براي سفرهاي شهري مي‌تواند بسيار مفيد باشد.
عصر توسعه: اسکندر عبادتي